ادبیات عرب

•  مثلى معروف بر سر زبانها دایر است که «هرّ را از برّ تمیز نمى ‏دهد» یا «فرق میان هر و بر را نمی‏گذارد». شخصى مدّعى فضل مى ‏گفت: «هرّ را از نرّ تمییز نمى‏دهد» که «برّ» با با را «نرّ» با نون مى‏ گفت، و چون به ریشه مثل آگاهى نداشت بر این گمان بود که هرّ و نرّ ناظر به‏ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏ است.این مثل از امثال تازى است؛ در شرح ابو منصور موهوب بن احمد جوالیقى بر ادب الکاتب ابن قتیبه آمده است:و قولهم: «ما یعرف هرّا من برّ» قال الفرّاء: الهر العقوق و البر اللطف. و المعنى لا یعرف برّا من عقوق. و قال خلد بن کلثوم: الهر السنور و البر الجرذ. و قال ابن الأعرابی:ما یعرف هارا من بار لو کتبت له. و قال أبو عبیدة: ما یعرف الهرهرة من البربرة، و الهرهرة صوت الضأن و البربرة صوت المعز». (ط مصر، ص 153).ادب الکاتب یاد شده یکى از چهار کتاب ارکان ادبى عربى است، سه دیگر: کامل مبرد، و بیان و تبیین جاحظ، و امالى قالى است.ابن خلدون در مقدمه تاریخ پیرامون موضوع «علم الأدب» گوید:و سمعنا من شیوخنا فی مجالس التعلیم أنّ اصول هذا الفنّ و أرکانه أربعة دواوین، و هی: أدب الکاتب لابن قتیبة، و کتاب الکامل للمبرّد، و کتاب البیان و التبیین‏ للجاحظ، و کتاب النوادر لأبی القالی البغدادی؛ و ما سوى هذه الأربعة فتبع لها و فروع عنها. (ط مصر، ص 553). تبصره: در مقدمه یاد شده به جاى أدب الکاتب، أدب الکتّاب آمده است و لکن ادب الکتّاب از محمد بن یحیى صولى (متوفى 335 ه) است نه از ابن قتیبه، و این غلط از طبع و نشر است نه از ابن خلدون.

از جمله علوم ادبیات عرب علوم :معانی و بیان و بدیع می باشد که در این زمینه کتب و رسایل بسیاری نوشته شده است از جمله آن کتب کتاب مطول جناب سعد الدین تفتازانی می باشد که این کتاب جزء کتب درسی قدیم حوزه علمیه بوده است و بزرگان حوزه بر این کتاب تاکید بسیاری دارند و به قول اساتید و بزرگان کتاب مطول ملا پرور است اما متاسفانه در این دوران دیگر کسی به خواندن این کتب اصیل حوزه رغبت ندارد و این کتب به دست فراموشی سپرده شده اند.

                                                                           1. چاپ قدیمی با تعلیقات میر سید شریف:

دریافت

حجم: 25.8 مگابایت

2. چاپ جدید و نفیس بیروت:
دریافت

مرا مغنی اللبیبی بود روزی                                  فقاهت را امیدی بود روزی
چرا موج فتن در ما اثر کرد                                    مطولهای ما را مختصر کرد
معالم نردبان آسمان بود                                      چراغ راه استنباطیان بود
چرا برداشتند این نردبان را                                   چرا بستند راه آسمان را
کتاب علم را تلخیص کردند                                  به ما بیچارگان تدریس کردند
صرف میر و امثله یادش بخیر                               صیغه های مشکله یادش بخیر
حجره تاریک و تنگی داشتیم                               سفره بی آب و رنگی داشتیم
بحث، ما را عاشق خود کرده بود                          لمعه ما را لایق خود کرده بود
نفرت از هر خودستایی داشتیم                           خلق و خوی روستایی داشتیم
راه و رسم بندگی یادش بخیر                              روزگار سادگی یادش بخیر
کجا رفت آیین صوم و سکوت                                ابو حمزه خواندن هنگام قنوت
کجایند مردان کشف و شهود                                سرایر نشینان یوم الخلود
کجایند مردان شب زنده دار                                  خدایان اخلاص و علم و وقار
ما به بزم علم نامحرم شدیم                                زهر نوشیدیم و بی مرهم شدیم
بس که بر خوان شکم بنشسته ایم                       شاهراه علم بر خود بسته ایم
ما که سنگ علم بر سر می زنیم                           در سراب "نمره" پر پر می زنیم
به نام امتحان معتاد گشتیم                                  سراغ علم در خرداد گشتیم
درد مرشد داشتن کمرنگ شد                               قلب برخی بهر منصب تنگ شد
گر ز ارزشهای خود غفلت کنیم                             خویش را بی ارج و بی قیمت کنیم
ما کجا آسایش و آسودگی                                   ما کجا دنیا و این آلودگی
هر که جا برنخیزد مرد نیست                                هر که از میدان گریزد مرد نیست
خدایا دارم از شورا گلایه                                       شده این حوزه ها عین اداره
چرا پنجشنبه ها تعطیل هستیم؟                           چنین شد راه بر تحصیل بستیم
به حوزه این همه تعطیل لنگ است                         الاغ درس و تحصیلات لنگ است
اگر چه سالها در حوزه هستیم                               هنوز اندر خم یه کوچه هستیم
ز بهر نمره ما تحصیل کردیم                                    تجمل را به خود تحمیل کردیم
خداوندا چه علم این چه علم است؟                        که بهر نمره و پاس دو ترم است
ما به خورد و خواب عادت کرده ایم                           تکیه بر آرنج راحت کرده ایم
غم برای نوع عنوان می خوریم                                غصه آب و غم نان می خوریم
گفت عالم در کجا گردد هلاک                                 گفتمش در لقمه های شبهه ناک
شبهه خوارانند بی سوز و گداز                                بی نصیب از لذت راز و نیاز
می کنم در عالم آن روز سیر                                    یاد آن طلاب باهمت بخیر
عادت هر روزشان ایثار بود                                       قلبشان از نور حق سرشار بود
از چه رو ما خود فریبی می کنیم                              با هم احساس غریبی می کنیم
شیوه همسایگی در پیش بود                                 حرفهاشان واقعا بی نیش بود
ما چرا این راه را گم کرده ایم                                   اکثرا در نمره دربست برده ایم
نمره ها ما را اسیر خویش کرد                                 خلق را یکباره بی تشویش کرد
طفل تحقیق و تعلم خار شد                                   بحث کردن از عقاید عار شد
از حضور عالمان دین جدا                                        شد لباس پاک روحانی دو تا
ساعتی از روز را روحانی اند                                    ساعتی دیگر کت و شلواریند
خلق را در اشتباه انداختند                                      عزت خود را به چاه انداختند
تجمل قاتل علم است و تحصیل                                شده نوشابه ها بر سفره تذهیب
شده اصل ملاک درس ما بیست                               ز درس شیخ طوسی ها خبر نیست
ز مرشدهای رهرو کم خبر هست                              که دستورات بعضی کم اثر است
خداوندا چه درد است این چه درد است                      که فولاد دلم را آب کرده است
مرا ای دوست، درد طلبگی کشت                             چه درد است این، مرا شرمندگی کشت
شان ما بالاتر از این حرفهاست                                  عزت یک حوزه فوق جمله هاست
ما که باید صاف و مولایی شویم                                 ننگمان باشد که دنیایی شویم

منبع: نشریه حجره، شماره13و14، مهر و آبان 1383